باران اسیدی

باران‌های اسیدی از گازهای سولفوردی‌اکسید و از خانواده نیتروژن اکسید که از دود اگزوز اتومبیل‌ها و کارخانجات ایجاد می‌شود، به وجود می‌آید. این گازها در اتمسفر زمین با بخار آب واکنش داده و اسیدهایی مانند سولفوریک اسید و نیتریک اسید را تشکیل می‌دهند.

تاریخچه

پدیده باران اسیدی در سال‌های پایانی دهه 1800 در انگلستان کشف شد، اما پس از آن تا دهه 1960 به دست فراموشی سپرده شد. «اسمیت» در سال 1873 واژه باران اسیدی را برای اولین بار مطرح کرد. او پی برد که ترکیب شیمیایی باران تحت تأثیر عواملی چون جهت وزش باد، شدت بارندگی و توزیع آن، تجزیه ترکیبات آبی و سوخت می‌باشد. این محقق متوجه اسید سولفوریک در باران شد و عنوان نمود که این امر، برای گیاهان و اشیا واقع در سطح زمین خطرناک است. موتا و میلو در سال 1987 عنوان داشتند که دی‌اکسید کربن با اسید سولفوریک و اسید نیتریک عوامل اصلی تعیین کننده میزان اسیدی بودن آب باران هستند، چرا که در یک فاز آبی به صورت یونآ‌های نیترات و سولفات در می‌آیند و چنین یون هایی به آب باران خاصیت اسیدی می‌بخشند.

عوامل موثر در اسیدیته باران

آب باران هیچ‌گاه، کاملاً خالص نبوده و با پیشرفت صنعت بر ناخالصی‌های آن افزوده شده است. ناخالصی طبیعی باران به طور عمده ناشی از نمک‌های دریایی است و گازها و دودهای ناشی از فعالیت انسان در فرآیند ابرها دخالت می‌کنند. آتش سوزی جنگل‌ها نیز، از جمله عواملی است که در میزان اسیدیته آب باران نقش دارد. فرآیندهای بیولوژیکی، آتشفشانی و فعالیت‌های انسان، مواد آلوده کننده جو را در مقیاس محلی، منطقه‌ای و جهانی در فضا منتشر می‌کنند. به عنوان مثال، در صورت وجود جریانات باد در نواحی صنعتی، مواد خارج شده از دودکش‌های کارخانه‌ها در سطح وسیعی در فضا پراکنده می‌شوند. 

پیامدهای باران اسیدی

باران اسیدی باعث از بین رفتن بناها و آثار تاریخی به خصوص در ساختمان‌هایی که از سنگ مرمر یا آهک ساخته شده باشند، می‌شود. باران اسیدی میزان حاصلخیزی خاک را کاهش می‌دهد و ممکن است مواد سمی را وارد خاک‌ها کند. باران اسیدی موجب نابودی درختان و کاهش مقاومت آن‌ها در برابر سرما می‌شود.

تأثیر روی اکوسیستم آبی

دریاچه‌های اسیدی شده به علت شسته شدن سنگ‌ها به وسیله یون هیدروژن دارای غلظت‌های بالای آلومینیوم هستند. قدرت اسیدی بالا و غلظت‌های بالای آلومینیوم عامل اصلی کاهش جمعیت ماهی‌هاست. ترکیب زیست شناختی دریاچه‌های اسیدی شده به شدت دچار تغییر می‌شود و تکثیر ماهی‌ها در آب‌های دارای قدرت اسیدی بالا کاهش می‌یابد. وقتی PH خیلی پایین‌تر از 5 باشد، گونه‌های اندکی زنده مانده و تولید مثل می‌کنند. آب دریاچه‌های اسیدی شده اغلب زلال و شفاف می‌باشد؛ این به علت از بین رفتن زندگی گیاهی و جانوری این دریاچه‌ها است.

تأثیر روی گیاهان و جنگل‌ها

تأثیر باران اسیدی روی جنگل‌ها و محصولات کشاورزی را به دشواری می‌توان تعیین کرد. ولی با این وجود بررسی‌های آزمایشگاهی حاکی از این هستند که گیاهان زراعی رشد یافته در شرایط باران‌های اسیدی رفتار متفاوتی نشان می‌دهند. محصولات برخی افزایش یافته و محصولات گروهی کاهش می‌یابد.

آلودگی هوا اثرات بدی روی درختان دارد. اسیدی شدن خاک، مواد غذایی موجود در آن را شسته و از بین می‌برد. باران اسیدی که در جنگل‌ها می‌ریزد، ازن و سایر اکسنده‌های هوا، که درختان جنگلی در معرض آن‌ها قرار دارند، تأثیر نامطلوبی روی درختان و پوشش گیاهی می‌گذارد و این تأثیرات نامطلوب وقتی با خشکسالی، دمای بالا، بیماری و … همراه باشد، ممکن است باعث خشک شدن درختان شود.

جنگل های ارتفاعات بالا بیش از همه تحت تأثیر ریزش باران اسیدی هستند. قدرت اسیدی در مه و شبنم بیش از باران است، زیرا در مه و شبنم، آبی که موجب رقیق شدن اسید شود کمتر است. درختان برگ ریز که با باران اسیدی آسیب می‌بینند، به تدریج برگ‌های خود را از بالا به پایین از دست می‌دهند و اکثر برگ‌های خشک شده در بهار بعدی تجدید نمی‌شوند.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان

تنظیم: مریم فروزان کیا